Ik ben op zoek naar de relatie tussen kennis en creativiteit. Is kennis belangrijk? Of gaat het meer om gevoel en zelfvertrouwen? Of gaat het om de combinatie? En hoe vertalen koele kerndoelen zich naar doelstellingen rondom creativiteit? (Zo vind ik probleemoplossend vermogen wat te toegepast en weinig romantisch klinken.)

Goed. In die zoektocht heb ik 11 vragen. Vragen die ik graag aan jullie zou willen stellen. In deze blog licht ik ze toe. En dan vinden we samen het antwoord op de vraag hoe kennis zich verhoudt tot creativiteit. En weet ik eindelijk het antwoord.

De vragen:

• Is kennis steeds meer extern?
• Kun je ook te weinig weten?
• Kun je alles opzoeken?
• Wat is de minimale basis die je nodig hebt?
• Hoe zorg je dat ideeën blijven vernieuwen?
• Zijn voorwaarden voor creatief kunnen zijn voldoende geborgd in de kerndoelen?
• Is kennis voldoende geborgd in de kerndoelen?
• Is maken belangrijk voor creativiteit?
• Heeft maken een goede plek in het onderwijs?
• Wie moet er eigenlijk beslissen over hoe creativiteit en kennis in het onderwijs zit?
• Wat gaan we nu doen?

Ok, daar gaan we.

Vraag 1: is kennis steeds meer extern?

De Appels en peren show is geweldige podcast over technologie en alles er om heen, met een aangename focus op nerds en voorlopers. In hun show van 11 december bespraken Wietse en Reinier het concept van de thin client: kleine computers die gebruikmaken van een hoofdcomputer voor data en updates. Zijn wij inmiddels thin clients geworden? Is het internet onze 3e hersenhelft?

Vraag 2: kun je ook te weinig weten?

In diezelfde week kwam mijn leuke collega eten. Zij is een klassieke stapelaar: LTS, MTS, hbo. Een hoogopgeleide, slimme, creatieve, succesvolle vrouw. ’Ja, klopt.’ zei ze, ‘Maar door mijn LTS start heb ik altijd het gevoel gehad bepaalde dingen niet te weten. Ik ben altijd onzeker gebleven over de basis. En weet zeker dat het beter is als die basis breder was geweest.’

Mooie literatuur, grote denkers, grootse ideeën: kun je daar te weinig van weten? Als je een erg dunne thin client bent, kun je dan nog wel zelfstandig denken? Wat hebben we als thin clients dan wel minimaal nodig? Of willen we geen thin clients zijn met een 3^e hersenhelft?

Vraag 3: kun je alles opzoeken?

Voorstanders van meer internet-gekoppeld onderwijs roepen graag dat het onthouden van zinloze weetjes (jaartallen!) onnodig is. Je kunt immers alles opzoeken. Het weten van dingen is ouderwets. Je moet vooral goed kunnen zoeken en analyseren. Is dat zo? Maar hoe kun je ooit iets vinden als je niet weet waar je naar moet zoeken?

Als ik ideeën bedenk maak ik ruim gebruik van mijn kennis. Ook (of zelfs juist) als die kennis niets te maken heeft met het onderwerp waar ik over nadenk. Het maken van verbindingen die er eerst niet lijken te zijn, het koppelen van gedachten die uit heel verschillende hoeken komen, dat is bij mij creativiteit. Gedachten die zich opdringen, als ongenode gasten in mijn hoofd. Dat is mijn bron. Maar als je alleen kennis zoekt die lijkt te passen, hoe kom je dan ooit in je denken buiten de kaders?

Veel mensen geloven dat er methodes zijn om creatief te zijn: design thinking, methodes uit de startup scene zoals de Crazy 8, gamestorming, 6 thinking hats en meer. Allemaal superleuk om te doen!

Wat me opvalt is dat vooral mensen die ook zonder deze oefeningen creatief zijn goed zijn in dit soort oefeningen. Mijn indruk is dat dit soort oefeningen dus vooral zin hebben als er kennis en ervaring is waaruit je kunt putten.

En wat als je niet creatief bent vanuit analyse? Ik schreef al eens over verschillende ingangen naar creativiteit die we (Anneke Dorsman van het Klokhuis en ik) hebben gezien.

• Vanuit verwondering: materiaal, een idee, zomaar iets.
• Of vanuit een taak/opdracht: vaak zijn dit design thinkers
• Of tenslotte vanuit een hele (niet creatieve) concrete behoefte: solderen!

Zoals gezegd: dit zien wij. En ik zie ook dat als iemand begonnen is, ze zomaar van behoefte kunnen wisselen. Het zijn dus geen persoonlijkheidskenmerken of leerstijlen! Maar een rommelig proces, dat alleen moet beginnen.

Wat denken jullie, methodes? Kennis? Alles?

Vraag 4: wat is de minimale basis die je nodig hebt?

Mark Mieras beschrijft in zijn boek Ben ik dat? heel mooi hoe het geheugen werkt. Niet alles wat je meemaakt, ervaart of leest past in je hoofd. En dus hebben je hersenen een systeem bedacht: je geheugen is als een kralenketting. Losse herinneringen en gedachtes die bij elkaar passen worden samen aan één ketting geregen. Nieuwe ideeën die erbij komen blijven alleen als ze aan een bestaande ketting passen. Ideeën die niet passen verdwijnen, of zijn zo interessant dat ze tot een nieuwe ketting leiden. Kinderen zouden idealiter genoeg goede kettingen moeten hebben. Er hoeven maar enkele kralen aan te zitten, ze kunnen hun hele leven doorrijgen!

Maar wat zijn die kralenkettingen? Zitten ze verstopt in de kerndoelen? Of moeten we er meer holistisch gaan onderzoeken: als het hele leven? Want kinderen leren niet alleen op school, leren gebeurt voortdurend en overal.

Vraag 5: hoe zorg je dat ideeën blijven vernieuwen?

Als je je vindt wat je zoekt, krijg je antwoorden op je vragen. Dat is mooi. Maar is het niet nog mooier als je vragen als antwoord krijgt? Want dan word je pas echt slim. Marc Granovetter heeft daar veel over nagedacht. Uit zijn The strength of the weak ties heb ik begrepen dat groepen mensen met een gezonde cultuur altijd ontrouwe leden hebben: mensen die niet helemaal in de groep zitten maar ook naar buiten kijken.

Zij brengen nieuwe ideeën in en houden het denken in de groep actief en gezond. Zonder deze zwakke schakels gaan groepen steeds kleiner denken.

Dat soort zwakke schakels wil je kinderen eigenlijk ook aanbieden binnen hun eigen denken: ideeën en concepten die niet perse meteen relevant voelen, maar later toch van invloed blijken.

Vraag 6: Zijn voorwaarden voor creatief kunnen zijn voldoende geborgd in de kerndoelen?

Ik vind het voor po vooral (alleen maar?) in nummer 54: De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren.

Beetje koel van toon. Ik zou zo graag wat creatieve energie voelen in de kerndoelen:

Zullen we een paar kerndoelen erbij maken? Waarin ook de filosofen meedenken? Vijf? Hele wilde?

Vraag 7: Is kennis voldoende geborgd in de kerndoelen?

Ja vast wel, maar ik ben wel benieuwd wat de filosofen daarover zeggen (zie ook vraag 10).

Vraag 8: Is maken belangrijk voor creativiteit?

Bij mij is maken een manier om kennis te activeren en verankeren. Het schrijven van een stuk als dit kan ik alleen door ook tekeningen te maken, daarin zit het echte denken. Dus ja, ik geloof dat maken essentieel is. Dat maken een manier is om je denken te testen en dat het je de mentale pauze geeft op weg naar nieuwe ideeën. Eens?

Sterker nog: als je alleen maar denkt, worden je ideeën misschien wel steeds kleiner?

Vraag 9: Heeft maken een goede plek in het onderwijs?

Soms wel, soms niet. Misschien zien veel scholen maken als iets extra’s, niet als instrument om te leren. Terwijl maken wat mij betreft de onmisbare brug naar de toekomst is. Daarover tekende ik al eens een blog.

Hoe zien leraren en schoolleiders dat?

Vraag 10: Wie moet er eigenlijk beslissen over hoe creativiteit en kennis in het onderwijs zit?

We zien dat de bedrijven nu invloedrijk zijn in het beslissen over onderwijs; het gaat immers om hun toekomstige werknemers. Als er geen werknemers zijn is geen economische productiviteit. Vanuit de economie bekeken een verstandige samenwerking.

Toch merk dat het idee dat bedrijven bestellingen plaatsen mij wat irriteert. Want waar vinden we dan de mensen die juist tegen de bedrijven en economische systemen kunnen, willen en durven denken?

Ik denk dan ook dat we in de toekomst de filosofen een grote rol moeten geven. Filosofen: is dat wat voor jullie?

Vraag 11: Wat gaan we nu doen?

De moeilijkste vraag.

Jullie antwoorden zijn heel welkom, dat is dan stap 1. Misschien vinden jullie mijn vragen wel allemaal dikke onzin! Hoe dan ook: met jullie antwoorden schrijf ik een update van de blog. Met vast nog meer vragen. En zo leren we samen verder. Of zoiets.

Je vindt me op @astridpoot, welkom!