Dat maakonderwijs iets is, is nu wel duidelijk. Maar wat precies, dat is minder helder. Er zijn scholen die het zien in de context van ontwerpend leren, scholen die het bij de kunst plaatsen en scholen die het maar opgeblazen nieuwerigheid vinden en het gewoon handvaardigheid noemen.

Maken is spelen

Het belangrijkste van maken is wat mij betreft de ontspanning die het biedt, de veilige luwte waarin je even niet gemeten wordt, de vrije ruimte die er is tussen het plan en het product. Spelen, precies zoals Johan Huizinga dat omschreef in 1938 in zijn boek Homo Ludens.

Maken is nuttig

Inmiddels zijn de we droom van het vrije maakonderwijs voorbij. In de onvolprezen Garder Hype Cycle zijn we inmiddels via de Peak of Inflated Expectations en de Trough of Disillusionment nu op het Plateau of Productivity aangekomen. We weten dat maakonderwijs een zekere waarde heeft. En dat is goed nieuws.

Die paar brutale scholen die zelf het wiel uitvonden zijn niet meer de enige. Veel scholen hebben nu maakonderwijs in hun pakket, netjes passend bij de kerndoelen.

Kerndoelen

De kerndoelen waar maakonderwijs bij past vinden we in twee hoofdthema’s:

Natuur en techniek

• kerndoel 42: De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur.
• kerndoel 45: De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren.

De doelen binnen natuur en techniek gaan over onderzoeken en ontwerpen. Er is een probleem of uitdaging, en leerlingen onderzoeken dat en ontwerpen oplossingen.

Kunstzinnige oriëntatie

• kerndoel 54: De leerlingen leren beelden, muziek, taal, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren.
• kerndoel 55: De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren.
• kerndoel 56: De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed.

Doelen binnen kunstzinnige oriëntatie gaan over het leren kennen; er mee bezig zijn.

Wat nu?

Als we het maken alleen maar in het natuur en techniek domein plaatsen dreigt het teveel nuttig en meetbaar te (moeten) worden. Het vrije maken, het plezier van klooien en de tijd die dat kost staat daarbinnen onder druk. Ik waarschuwde daar een tijd geleden al voor. Voor maken binnen kunstzinnige oriëntatie geldt het tegengestelde: daar gaat het over gevoelens uitdrukken, leren reflecteren en enige kennis en waardering opdoen. Dat is weer zo open, dat er wellicht geen ruimte is om gewoon goed te leren zagen; om handvaardig te worden.

Bauhaus

Ik ben qua denken over techniek en kunst zeer gecharmeerd door de Bauhaus aanpak. En noem mijn aanpak voor het PO zelfs Bauhaus junior. In mijn ogen moeten we alles combineren, en zowel wetenschap en techniek, als maakvaardigheden, als kunstzinnige oriëntatie als verbonden zien, en dus ook verbonden aanbieden.

Wat vinden jullie?

Ik mocht onlangs een lezing verzorgen in het festival Brandstof, het Noordelijk Cultuureducatie Festival. Ik besloot dit aan onze 44 gasten (uit de kunsteducatie hoek) voor te leggen. Wat moeten we met het maakonderwijs? Ik stelde drie vragen.

vraag 1: is het nuttig of is het spelen?

• Een aantal mensen kozen optie 1, niemand koos voor optie 2.
• De meeste deelnemers kozen de optie die er niet bij zat: de combinatie van beide; je het het beide nodig.
• Waarbij één deelnemer opmerkt dat de kracht zit in het juiste moment kiezen om te wisselen tussen beide. Een ritme dus.

Vraag 2: wat doen we met het curriculum?

• Hier kozen de gasten collectief voor de mix, niemand koos voor één optie.
• Ze geven daarbij aan dat de inhoud (optie 2) het uiteindelijke doel is, maar dat je vaardigheden moet leren om daar te kunnen komen (optie 1).
• Ook werd gezegd dat het aanleren van vaardigheden niet voldoende aandacht krijgt. Word eerst maar eens handig! Koren op mijn molen.

Vraag 3: is het kunst, ontwerpen of w&t?

• De uitslag bij vraag drie was heel helder: alles door elkaar heeft de voorkeur. Daarbij werd opgemerkt dat het zorgvuldig moet worden samengesteld: alles door elkaar betekent niet dat het rommelig mag zijn.
• Afwisselen wordt ook genoemd: soms een brede opdracht, soms juist focus aanbrengen.
• En een interessant idee: kies bij de jonge leerlingen voor de mix, en bij de ouderen leerlingen voor het één of het ander, dan kun je meer verdiepen.

Conclusie

Ik was heel blij met de sessie. Uiteraard omdat er bijna niets fijner is dan met een groep professionals over onderwijs te praten. (Zelfs via Zoom.) Maar vooral omdat we voelen dat er mooie dingen zijn waar we goed voor moeten zorgen.

• We willen het spelen en het plezier behouden, maar dat betekent niet dat alles vrij moet zijn. Spelen en structuur gaan samen. We hebben dus rekbare processen nodig.
• (Hand)vaardigheden zijn belangrijk, omdat ze je helpen beter met de inhoud om te gaan. De inhoud is nodig om de verbeelding te voeden. Het gaat hand in hand. (En daar is nog wel wat te winnen, met name op het aanleren van vaardigheden.)
• De verschillende vakgebieden zijn belangrijk, en kunnen juist in maakonderwijs goed in samenhang worden aangeboden. Zo biedt je op een natuurlijke manier toegang tot kennis en wek je interesse. Of zoals Martine van er Sandt van de Alan Turingschool zegt: zo maak je kinderen verliefd op kennis.

Meer?

⭐ commercial break ⭐

Wil je meer weten? Lees dan mijn boek Maken in de klas.

Daarin vertellen Marino van der Zande van de Pieter Brueghelschool in Arnhem, Martine van der Sandt en Wytske de Man van de Alan Turingschool in Amsterdam en Jorrit Neele van CBS Stadskwartier in Meppel over hoe het maakonderwijs in hun school geregeld is. Drie heel verschillende scholen, drie heel verschillende aanpakken.

Maken in de klas plaatst ‘maken’ in een historisch kader en legt uit waarom het juist ook in deze tijd van groot belang is. Het staat boordevol aanstekelijke voorbeelden van leraren die maken een goede plek in het curriculum geven. Het boek helpt je om concreet met maakonderwijs aan de slag te gaan op een manier die bij jou past.

⭐ commercial break ⭐